« Πώς επιτυγχάνεται
η προσωπική αλλαγή και η θεραπεία δια της
‘ θεραπείας μέσω της τέχνης’
Για να γίνει όμως αυτό θα χρειαστεί να πιστέψουμε όχι μόνο ότι είναι δυνατή η αλλαγή, αλλά να ξέρουμε πως και πότε θα επέλθει.
Ο θεραπευτής γενικά συμβάλλει στην πραγμάτωση της αλλαγής του θεραπευόμενου, όταν τον αποδέχεται, τον καταλαβαίνει πραγματικά και του το δείχνει, όταν του εκφράζει την αγάπη του όχι μόνο λεκτικά αλλά και με την έκφρασή του, το άγγιγμά του. Ο θεραπευτής πρέπει να βοηθήσει τους ανθρώπους να γίνουν πιο υπεύθυνα άτομα, πιο συνειδητά.
Είναι δεδομένο ότι το όνειρο και η δημιουργική έκφραση αποτελούν τους δρόμους μέσω των οποίων μπορεί κανείς να φθάσει στο ασυνείδητο. Η ουσία έγκειται στην ικανότητα του ατόμου για συμβολισμούς και στη δυνατότητά του να επαναπροσδιορίζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Πολλές φορές οι άνθρωποι δε γνωρίζουν καν γιατί αντιμετωπίζουν προβλήματα. Στη διαδικασία της θεραπείας μέσω της τέχνης είναι καθοριστική η δύναμη των συμβολισμών και επομένως η χρήση συμβόλων.
Πολύ πριν γίνει η θεραπεία μέσω της τέχνης ξεχωριστό επάγγελμα βλέπουμε τους καλλιτέχνες να εκφράζουν συναισθήματα και σκέψεις και να επικοινωνούν με τους άλλους ανθρώπους μέσω των έργων τους, αλλά και ασθενείς έκαναν εργασιοθεραπεία για να αποφεύγουν την ανία τους.
Υπήρχε από πολύ παλιά η πεποίθηση ότι η διανοητική κατάσταση ενός ατόμου μπορεί να σκιαγραφηθεί από μια εικόνα.. Στη θεραπεία μέσω της τέχνης ο ασθενής μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του, τα όνειρά του και τα εσωτερικά του βιώματα μέσω ποικίλων καλλιτεχνικών μέσων, για παράδειγμα με τη ζωγραφική και τον πηλό. Με αυτό τον τρόπο ενώ το έργο αναπαριστά τον αντικειμενικό κόσμο προβάλλονται και τμήματα του εαυτού του.
Όταν υπάρχει δυσκολία να βρεθούν λέξεις για εξωτερίκευση συναισθημάτων, το έργο τέχνης γίνεται συμβολική γλώσσα για τα εσωτερικά συναισθήματα και βοηθά τους ασθενείς να οικοδομήσουν μια γέφυρα ανάμεσα στην εσωτερική και εξωτερική πραγματικότητα.
Πρέπει όμως και ο θεραπευτής να μπορεί να ταξιδέψει στα ταξίδια των άλλων και να επισκεφθεί διαφορετικούς κόσμους χωρίς να φεύγει από το δικό του. Να μπορεί να ακολουθεί το ρυθμό των ασθενών του, να τους εξασφαλίζει ένα ασφαλές περιβάλλον για να δημιουργήσουν. Πρέπει να δέχεται ό,τι εκφράζεται λεκτικά και μη λεκτικά και κάποιες μόνο φορές να οδηγεί τη διαδικασία, όταν είναι εντελώς απαραίτητο και θέλει να δείξει στον ασθενή ότι υπάρχουν κι άλλες πιθανές κατευθύνσεις που μπορεί να ακολουθήσει.
Μια ακόμη δυνατότητα με τη θεραπεία μέσω των εικαστικών , είναι ότι επιτρέπεται στα άτομα με ένα μοναδικό τρόπο, ν’ απομακρύνονται από αυτό το οποίο φτιάχνουν και να ξαναγυρίζουν όταν μπορούν.
Ας εξετάσουμε κάποιες περιπτώσεις που μπορεί να γίνει παρέμβαση μέσω της τέχνης.
α.
Παρέμβαση στην κρίση
Για να βοηθηθεί ένα άτομο που βρίσκεται σε κρίση πρέπει να ανιχνευθεί ο μηχανισμός που τον κάνει να αντιμετωπίζει την κρίση, όσο την αντιμετωπίζει. Γι αυτό ζητεί ο θεραπευτής από τον κάθε πελάτη, που βρίσκεται σε ομάδα, ( ομαδική θεραπεία), να φτιάξει τη δική του ιστορία που θα απαντά σε συγκεκριμένες ερωτήσεις και μετά να τη ζωγραφίσει με συμβολικό τρόπο. Αφού ο θεραπευόμενος εξηγήσει την απάντηση στη δική του ιστορία μαζί με τη ζωγραφιά του, ο θεραπευτής έχει μπροστά του πλούσιο υλικό και μπορεί να:
· βρει τη «γλώσσα» του θεραπευόμενου.
· κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τον κόσμο.
· ανακαλύψει τα δυνατά σημεία του θεραπευόμενου έτσι ώστε να τον στηρίξει στην κρίση που περνά.
· βρει τους μηχανισμούς που ο θεραπευόμενος μπορεί να αναπτύξει, πάνω στους οποίους θα στηριχθεί.
β. Στη
Συμβουλευτική
Εφαρμόζεται σαν Τεχνική στη Ψυχοσύνθεση.
Η Ψυχοσύνθεση είναι μια συμβουλευτική προσέγγιση με ιδιαίτερη σημασία μιας και τόσο στο επίπεδο της θεωρίας όσο και των εφαρμογών υπάρχουν δυνατότητες εμπλοκής του διαισθητικού, του πνευματικού και του ψυχοσωματικού πεδίου της προσωπικότητας του ατόμου και είναι ανοιχτή σε διεπιστημονική προσέγγιση του ανθρώπου. Έχει επιρροές από την επιστήμη, την τέχνη και τις θεωρούμενες πνευματικές προσεγγίσεις, έχει δε στοιχεία τόσο από τη δυτική όσο και από την ανατολική σκέψη.
Χρησιμοποιώντας ο Σύμβουλος την Τέχνη μπορεί κατ’ αρχήν να διαπιστώσει τις αδύνατες αλλά και τις δυνατές πλευρές της προσωπικότητας του πελάτη να εξερευνήσει το κατώτερο ασυνείδητο, μέσα από την ιστορική αναδρομή στις εμπειρίες που είχε στα πρώιμα χρόνια του και στις επιπτώσεις αυτών των εμπειριών στη σημερινή του ζωή. Με το « ελεύθερο σχέδιο διευκολύνεται η ενόραση, αποκαλύπτονται πτυχές του εαυτού και εσωτερικές συγκρούσεις μέσα από το συμβολισμό.
Αν σε μια ομαδική Συμβουλευτική εφαρμοστεί άσκηση με καλλιτεχνικό και μάλιστα μη λεκτικό μέσο έκφρασης π.χ. με θέμα «να ζωγραφίσουν τα μέλη της ομάδας τον εαυτό τους σε σχέση με τους σημαντικούς άλλους», που αυτοί μπορεί να είναι και τα μέλη της ομάδας, μια τέτοια διαδικασία μπορεί να συμβάλει στην αυτοθεραπεία του ατόμου, μέσα σ’ ένα ψυχολογικά ασφαλές ανθρώπινο περιβάλλον, όπου κυριαρχεί η κατανόηση και η χωρίς όρους αποδοχή μεταξύ των μελών. Το άτομο έτσι διευκολύνεται να φθάσει σε ένα πιο προχωρημένο στάδιο και να μπορέσει να συνειδητοποιήσει τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του σε σχέση με τα άλλα σημαντικά πρόσωπα.
Στο σχέδιο πρέπει να αποφεύγονται οι εκλογικεύσεις.
Βασικός σκοπός της ψυχοσύνθεσης είναι η επιδίωξη αρμονίας του προσωπικού με το υπερπροσωπικό – υπερβατικό πεδίο και η ανάπτυξη της ικανότητας για ελεύθερη έκφραση.
γ. Στη
θεραπεία παιδιών με αυτισμό ή ψυχωσικά
Η Κλαίρη Συνοδινού με την εφαρμογή της « μεσολάβησης» έχει παρατηρήσει μεγάλη βελτίωση στην πορεία της εξέλιξης της υγείας παιδιών αυτιστικών ή ψυχωσικών. Χρησιμοποιεί κάποια μεσολάβηση όπως πλαστελίνη, χαρακτικά, σχήματα, ανάλογα με το τι επιλέγουν τα παιδιά. Μιλάει εδώ για χαρακτική και όχι ζωγραφική, επειδή η χαρακτική έχει άμεση σχέση με το άτομο που αποτυπώνει το ίχνος. Το ίχνος προέρχεται από το ίδιο, ενώ η ζωγραφική προέρχεται από μια σχέση με τον άλλο και τα εξωτερικά αντικείμενα. Στον αυτισμό όμως, δεν υπάρχει σχέση ούτε με τον άλλο ούτε με τα αντικείμενα. η μεσολάβηση της πλαστελίνης ή του γραφήματος επιτρέπει να δημιουργηθεί ένας χώρος ανάμεσα στον ασθενή και τον θεραπευτή. Ενώ ο ενδιάμεσος χώρος επιτρέπει να συναντιούνται εκεί θεραπαυτής και θεραπαυόμενος χωρίς να φοβούνται μήπως πληγωθούν ή πληγώσουν, η πρακτική αυτή ευνοεί το άνοιγμα του παιδιού προς τα έξω, από τη στιγμή που το παιδί αρχίζει να θεωρεί το χώρο έξω από αυτό.
δ.
Θεραπεία των παιδιών
Αν γίνεται θεραπεία μέσω των εικαστικών υπάρχει μοναδική ευκαιρία για πολυεπίπεδη επικοινωνία.
Με τη συστηματική παρατήρηση όλων των στοιχείων της τέχνης των παιδιών θα μάθουμε τελικά όχι τόσο, τι είναι αυτό που λέγεται, όσο πως μεταδίδεται.
Πρέπει να παρατηρούνται τα πάντα σε μια τέτοια διαδικασία από το υλικό που θα χρησιμοποιήσει το παιδί μέχρι το τελικό προϊόν.
Η προσεκτική παρατήρηση των συμπεριφορών που έχουν σχέση με τη δημιουργία του τελικού έργου και η οξυδερκής εκμαίευση των συνειρμών του παιδιού μέσω της συνέντευξης που γίνεται παράλληλα ή μετά την τελειοποίηση μπορεί να γίνουν κατανοητά πολλά μηνύματα που περιέχουν τα έργα τέχνης των παιδιών, γιατί πολλά απ’ αυτά μπορεί να είναι παραμορφωμένα ή συγκαλυμμένα.
Μπορεί το παιδί να μιλά ελεύθερα όσο χειρίζεται το υλικό. Μπορεί να μη φτιάξει τίποτα στο τέλος. Με το έργο τέχνης και τις παρατηρήσεις που θα κάνει ο θεραπευτής θα οδηγηθεί στην περιγραφή και την αντίληψη του έργου και πολλές φορές στη διάγνωση. Αν γνωρίζουμε πως αισθάνεται ένα παιδί για το προϊόν του, θα πληροφορηθούμε για την αυτοεκτίμησή του και τη αυτοεικόνα του. Από τη μορφή που παίρνει το έργο του παιδιού φαίνεται επίσης το επίπεδο της ανάπτυξής του καθώς και το επίπεδο των εσωτερικών συγκρούσεων και των ισχυρότερων αμυντικών μηχανισμών. Αυτούς τους μηχανισμούς καλό είναι να μην τους πειράζουμε αλλά να μάθει το παιδί να τους αποδέχεται και να τους αναγνωρίζει.
Με προσεκτικά βήματα στη θεραπεία μέσω των εικαστικών, το παιδί βοηθιέται να ολοκληρώσει τη νεοαποκτημένη του αυτοεπίγνωση και να προχωρήσει σε μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα στη σκέψη, την αίσθηση και τη συμπεριφορά.
Όταν τα εικαστικά πολλές φορές δεν επαρκούν στη θεραπεία αυτή πρέπει να επεκταθεί και σε άλλες μορφές τέχνης και επικοινωνίας, όπως το θέατρο, ο χορός, η μουσική και η ποίηση.
ε. Στη δραματοθεραπεία, επίσης μπορεί ο θεραπευτής να ξεκινήσει με ζωγραφική. Η « Μουντζούρα» για παράδειγμα, είναι μια ελεύθερη άσκηση δίχως προδιαγραφές, κατάλληλη για παιδιά και ενήλικες που προβάλλουν αντιστάσεις. Μετά το σχολιασμό πληροφορείται ο θεραπευτής για θέματα που μπορούν να βοηθήσουν στην εξέλιξη της θεραπείας.
Συμπερασματικά,
θα μπορούσαμε να πούμε ότι η «θεραπεία μέσω της τέχνης» βοηθά και στην προσωπική αλλαγή, όταν κάποιος αποφασίσει ότι τη θέλει, μέσω της αυτογνωσίας αλλά και στη θεραπεία ψυχικών καταστάσεων από τη διάγνωση μέχρι την μερική ή πλήρη αποκατάσταση.
Από τα βιβλία της Χρυσούλας Κοσμίδου, Κλαίρης Συνοδινού, Φρανσ Σοτ Μπιλμαν
Σοφία Γ. Σμυρνή